Wystawa o Biblii

Biblia a archeologia

11 października 2021

Wykopaliska i ruiny, papirusy i zwoje… Jakie przekazy historyczne zawiera Biblia i czy są one zweryfikowane przez naukowców? I co do odpowiedzi na te pytania ma Napoleon?

Biblia – jeden z najważniejszych religijnych zbiorów piśmiennych w dziejach ludzkości – zawiera liczne przekazy historyczne, które były stopniowo weryfikowane przez naukowców. A wszystko zaczęło się od Napoleona, który wyruszając na podbój Egiptu w 1797 r. wraz ze swoją armią, zabrał 120 naukowców i artystów, a wśród nich – archeologów.

 

Odkrycia wówczas dokonane nie tylko zmieniły obraz dziejów starożytnego świata, ale potwierdziły wiele informacji zapisanych na kartach Pisma Świętego. Prace archeologów na terenie Bliskiego Wschodu i w wielu krajach basenu Morza Śródziemnego, dokonania egiptologów i asyriologów, badania filologów starożytnych języków, wielokrotnie potwierdzały autentyczność biblijnego przekazu.

 

Dowiedziono istnienia dawnych miejskich potęg – Babilonu, Niniwy, Nimrud, Chorsabad, Mari, Ebla czy sumeryjskiego miasta Ur. Wraz z odczytaniem pisma klinowego, na tysiącach tabliczek glinianych i reliefach pokrytych egipskimi hieroglifami znaleziono biblijne imiona patriarchów – Noego, Abrama, Labana czy Jakuba.Naukowcom nie pozostało więc nic innego, jak uznać Biblię za rzetelne i wiarygodne źródło dokumentujące dzieje Bliskiego Wschodu i świata.

Opis potopu na tabliczce klinowej z Eposem o Gilgameszu

 

Opis potopu jest zawarty w akadyjskim Eposie o Gilgameszu, legendarnym władcy sumeryjskiego miasta Unug (akadyjskie Uruk), który poszukiwał tajemnicy nieśmiertelności. Epos ten został zapisany około 2500 r. p.n.e. na dwunastu tabliczkach klinowych.

 

Na jednej z nich znajduje się zapis mówiący o ogólnoświatowym potopie. Jej bohaterem jest niejaki Utnapisztim – wybraniec boga Ea, który dostał zadanie zbudowania statku na kształt biblijnej arki oraz przechowania w niej swojej rodziny, dobytku oraz roślin i zwierząt wszystkich gatunków na czas trwania potopu. Niedługo po zalaniu Ziemi, arka zatrzymała się na górze Nisir, a po siedmiu dniach Utnapisztim wypuścił gołębia, aby ten odnalazł ląd. Na koniec, po przybiciu do lądu, uwolnił on wszystkie zwierzęta, zasadził rośliny i złożył ofiarę bogom w wyniku czego, wraz z żoną, zostali oni nagrodzeni nieśmiertelnością. Brzmi znajomo?

 

Tabliczki klinowe z Eposem o Gilgameszu zostały odnalezione w XIX w. na terenie biblioteki asyryjskiego króla Assurbanipala w czasie wykopalisk w Niniwie (dzisiejszy Mosul) i przetłumaczone w 1870 r. Obecnie znajdują się one w zbiorach the British Museum w Londynie.

 

Ur – miasto rodzinne Abrahama

 

Ur (obecnie Tell al Muqajjar w Iraku) nazwane w Biblii Ur chaldejskie (Rdz 11,31) było miastem, z którego pochodził patriarcha Abraham. Został nazwany „ojcem wiary” i protoplastą trzech religii monoteistycznych – judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

 

Abraham urodził się w tym sumeryjskim mieści ok. 2000 r. p.n.e. i spędził tam pierwszych kilkadziesiąt lat życia, by potem wyruszyć – na wezwanie Boga – do Charanu, a następnie do ziemi Kanaan. Ur przeżywało swoją największą świetność w czasach tzw. sumeryjskiego renesansu, czyli w okresie od ok. 2100-2000 r. p.n.e., kiedy było stolicą zcentralizowanego państwa pod rządami królów z III dynastii z Ur. Po upadku tego państwa miasto zachowało swój status ekonomiczny, kulturowy i religijny przez jeszcze około dwa tysiące lat.

 

Pierwsze wykopaliska w Ur prowadził w latach 1853-1854 angielski archeolog J.E. Tylor. Podczas nich odsłonięta została wieża świątynna, znana współcześnie jako ziggurat w Ur (obecnie częściowo zrekonstruowany). Badacz odnalazł w narożnikach budowli inskrypcje, informujące kto budował świątynie, z czego wynikało, że odkryta została świątynia boga Nanny. Wiadomość o tym wkrótce obiegła cały świat – oto odnaleziono miasto Abrahama, opisane w Księdze Rodzaju.

 

Kolejne badania na terenie miasta prowadził m.in. latach 1922-1934 sir L. Woolley, który odsłonił ogromne obszary miasta oraz dokonał spektakularnego odkrycia jakim były Grobowce Królewskie zawierające skarby nietknięte od czasów starożytności. Badacz ten odsłonił podczas swoich kampanii także pięć zespołów mieszkalnych (posiadających kanalizację), złożonych ze sporej liczby domów, a także fragmenty dwóch ulic miejskich.

 

W czasach Abrahama miasto Ur stało na wysokim poziomie cywilizacyjnym, dlatego gdy ten patriarcha otrzymał od Boga wezwanie, aby wyjść z niego i pójść w nieznane do „ziemi obiecanej”, to opuszczenie tego miasto musiało być dla niego i jego rodziny prawdziwym wyrzeczeniem, które uczynił tylko dlatego, że zaufał pewnym obietnicom Boga (Rdz 15, 1-7).

 

Tabliczki amarneńskie i zajęcie Kanaanu przez Izraelitów

 

W roku 1887 zostały odkryte tabliczki z pismem klinowym w Amarna w Egipcie, na terenie dawnej stolicy tego państwa (w czasach faraona Echnatona żyjącego w XIV w. p.n.e.), które zawierają korespondencję dyplomatyczną władcy z rządzącymi w innych państwach. Wśród setek listów wysyłanych do tego faraona i wcześniej jego ojca Amenhotepa III, kilka pochodzi od władców miast-państw z obszaru Kanaanu, którzy byli lennikami Egiptu. Zawierają one informację o tym, że zostały zagrożone najazdem ludem Habiru i zawierają prośby o pomoc militarną. Ponieważ Echnaton nie za bardzo interesował się polityką zagraniczną swojego państwa, skupiony na życiu rodzinnym i kulcie boga słonecznego dysku Atona, dlatego listy te pozostały bez odzewu.

 

Wielu badaczy wiąże te prośby z pomoc przeciw ludowi Habiru z najazdem Hebrajczyków na ziemię Kanaanu,zarówno ze względu na podobieństwa samej nazwy tego ludu z Hebrajczykami, jak i tym, że zdobycie Palestyny przez Izrael mogło mieć miejsce w 1. poł. XIV wieku p.n.e., o czym czytamy na kartach Księgi Wyjścia.

Hieroglif egipski z imieniem Boga Jahwe

 

Na reliefie egipskiej świątyni w Solebie z czasów faraona Amenhotepa III (1390-1352 r. p.n.e.) widnieje inskrypcja „Szasu z Jahwe”. Zdaniem wielu badaczy hieroglify te odpowiadają tetragramowi JHWH, będącego imieniem Bogai stanowią najstarszą tego typu inskrypcję. Nazwa Szasu (po egipsku – „ci, którzy przemieszczają się pieszo”) może dotyczyć Izraelitów bądź  Edomitów (inna nazwa Seir), lub jak uważają niektórzy naukowcy – inną ludność semicką zamieszkującą obszar Transjordanii.

 

Obecność nazwy Boga na tym hieroglifie świadczy natomiast o tym, że Jego imię było również znane poza środowiskiem narodu Izraela (i poza tekstami biblijnymi, jak np. w Wj 3,14).

Jerycho w świetle odkryć archeologicznych i biblijnego przekazu

Jerycho to miasto leżące dzisiaj w Autonomii Palestyńskiej. Leży nad Jordanem, na północ od Morza Martwego. Jest jednym z najstarszych miast świata, zamieszkałym nieprzerwanie przez ludzi od wielu tysięcy lat. Potwierdzają to badania archeologiczne przeprowadzone zarówno w XIX jak i XX wieku, na podstawie których archeolodzy wydzielili tam łącznie dwadzieścia warstw archeologicznych aż do czasów współczesnych.

 

 

W warstwie datowanej na 2 poł. II tys. p.n.e. (tzw. miasto IV), czyli w okresie podboju ziemi Kanaanu przez plemiona izraelskie, mur zewnętrzny tego miasta był całkowicie rozwalony, a jego części jego spadły aż na sam dół wzgórza – jak sprawozdają archeolodzy. Mur wewnętrzny zachował się tylko w połączeniu z domami. Znaczna część obu murów, popękane kamienie, przepalone cegły i zwęglone drzewo wypełniły przestrzeń środkową. Domy miasta, oprócz zburzenia, zostały również strawione ogniem. Grube warstwy popiołu przykrywały gruzy do 1,5 m wysokości. Pod stosami ruin miasta znaleziono zwęglone daktyle, jęczmień, owies, cebulę, ziarna pieprzu, resztki chleba i ciasta. Widać było wyraźnie, że pożar miasta musiał nastąpić tuż po żniwach.

 

To archeologiczne świadectwo świetnie potwierdza biblijny opis zdobycia Jerycha przez plemiona izraelskie zawarty w 6 rozdziale Księgi Jozuego. Czytamy tam, że Izraelici mieli siedem razy okrążać mury Jerycha przez sześć dni, podczas gdy kapłani grali na trąbach, a Arka Przymierza była niesiona tuż za nimi. Siódmego dnia uczynili to samo, a po okrzyku Jozuego „Pan oddaje Jerycho w ręce Izraelczyków”, ci zaatakowali miasto i kompletnie je wyniszczyli – wraz z mieszkańcami i zwierzętami. Przy życiu została jedynie zachowana nierządnica Rachab wraz ze swoją rodziną, gdyż pomogła ona izraelskim szpiegom, gdy ci przybyli wcześniej do tego miasta na rekonesans.

 

 

Hetyci – zapomniany naród, którego pamięć przetrwała w Biblii

 

W Piśmie Świętym Hetyci pojawiają się wielokrotnie. Na przykład czytamy, że:

  • Abraham zakupił ziemię od Hetyty dla rodzinnego grobowca w pobliżu Hebronu (Rdz 23,7-20),
  • jednym z najwaleczniejszych oficerów w wojsku króla Dawida był Uriasz Hetyta (2 Sm 11,3),
  • król Salomon wziął sobie Hetytki za żony (1 Krl 11,1), aby usankcjonować stosunki handlowe z królami hetyckimi (2 Krn 1,17),
  • zaś Aramejczycy oblegający stolicę Izraela Samarię przestraszyli się domniemanej pomocy ze strony Hetytów i Egipcjan i uciekli ze swojego obozu (2 Krl 7, 6).

 

Z tych biblijnych wzmianek nasuwa się myśl, że Hetyci byli w starożytności potęgą dorównującą Egiptowi.Jeszcze nie tak dawno wydawało się nieprawdopodobne w obliczu braku materialnych dowodów istnienia tego narodu. W XIX wieku, w czasie wzmożonej krytyki Biblii, wielu naukowców powątpiewało w istnienie państwa Hetytów, traktując ich raczej jako mało znaczący naród.

 

Ten obraz zmienił się, w miarę postępu badań archeologicznych na terenie Azji Mniejszej (dzisiejszej Turcji) w XIX i XX wieku oraz odczytania pisma hetyckiego.  Encyklopedia Britannica w wydaniu z 1860 roku poświęca Hetytom zaledwie osiem wierszy, które były przede wszystkim syntezą informacji biblijnych. Natomiast w wydaniu z 2004 r. zostało Hetytom poświęcone kilkanaście dwuszpaltowych stron, gdzie podano historię ich odkrywania, a także opis ich dziejów, kultury, politeistycznej religii i literatury.

 

Dzisiaj wiemy, że Hetyci to był starożytny indoeuropejski lud, który przywędrował do Azji Mniejszej ok. 2000 roku p.n.e. i utworzył państwo na obszarze Anatolii ze stolicą w Hattusa około roku 1650 p.n.e. Imperium Hetytów osiągnęło swój szczyt w połowie XIII stulecia p.n.e., kiedy objęło większość Azji Mniejszej, północny Lewant i górną Mezopotamię. Po mniej więcej 1180 r. p.n.e. imperium upadło w wyniku najazdów Ludów Morza i rozbiło się na kilka niezależnych nowohetyckich miast-państw, z których niektóre przetrwały do VIII wieku p.n.e. Te następnie zostały wchłonięte przez imperium nowoasyryjskie. W ten sposób Hetyci zniknęli za dziejów starożytnego świata, a pamięć o nich została przechowana w Biblii aż do nowożytnych czasów, co po raz kolejny podkreśla wiarygodność i autentyczność tej Księgi.

 

 

Wyświetl ten post na Instagramie

 

Post udostępniony przez A. Ł. (@antyk_w_akcji)

Odkrycia w Nimrud – czarny obelisk z wyobrażeniem króla Izraela Jehu oraz płytki z kości słoniowej z pałacu króla Achaba z Samarii

 

W trakcie prac wykopaliskowych w poł. XIX wieku w północnej Mezopotamii na terenie miasta Nimrud (biblijne Kalach) – jednej ze stolic asyryjskiego imperium, archeolog brytyjski A.H.Layard odkrył m.in. pałac królewski wraz z uskrzydlonymi postaciami byków i lwów (kabiru i lamassu).

 

Wśród wielu znalezionych zabytków do najważniejszych należy tzw. czarny obelisk króla Salmanasara III (852-824 r. p.n.e.). Na jego pięciu rzędach reliefów zostały utrwalone sceny przedstawiające m.in. płacenie trybu przez królów podległych Asyryjczykom. Jednym z nich jest izraelski król Jehu (841-814 r. p.n.e.) z rodu Omri. Jest to z jednej z strony potwierdzenie biblijnego sprawozdania o tym królu (2 Krl 9-10) oraz jedyne jak dotąd wizualne przedstawienie izraelskiego lub judzkiego króla w ówczesnej sztuce.

 

Na obszarze pałacu w Nimrud odkryto również płytki z kości słoniowej z pałacu izraelskiego króla Achaba (874-853 p.n.e.) w Samarii. Państwo Izrael zostało najechane przez Asyryjczyków w 722 r., a jego stolica została zniszczona wraz z tym pałacem, którego ściany zdobiły te płytki (1 Krl 22,30). Asyryjczycy je następnie zerwali i przewieźli do swojej stolicy, gdzie udekorowali nimi królewski pałac. Ich odnalezienie na obszarze Nimrud jest kolejnym potwierdzeniem prawdziwości biblijnego sprawozdania.

Niniwa – główna stolica Asyrii i potwierdzenie biblijnych proroctw

 

Prace wykopaliskowe przeprowadzone w połowie XIX przez A. H. Layarda na terenie starożytnej Niniwy (obecnie północny Irak)  doprowadziły do odkrycia jednego z największych i najważniejszych miast starożytności, będących główną stolicą Asyrii w okresie nowoasyryjskim (VIII i VII wiek przed Chrystusem). Na terenie miasta o długości murów wynoszących 12 km, do którego prowadziło 15 bram, odkopano m.in. pałace króla Sancheryba (705 lub 704-681 r. p.n.e.) i Aszurbanipala (669-631 r. p.n.e.) wraz z biblioteką z tabliczkami klinowymi. Stamtąd pochodzą słynne reliefy przedstawiające zwycięskie wojny tych królów oraz inne sceny rodzajowe, np. polowania na lwy.

 

 

O Niniwie czytamy w Biblii w Księdze Jonasza. Dowiadujemy się tam, że prorok Jonasz został wysłany przez Boga w celu nawołania jej mieszkańców do nawrócenia i pokuty. Mieszkańcy tej 120-tysięcznej metropolii przyjęli napomnienia proroka i wzięli je sobie do serca, co ich uchroniło przed Bożym gniewem i niedolą.  Los tego miasta został natomiast przypieczętowany w roku 612 p.n.e., kiedy najechały go połączone armie Babilończyków i Medów, które następnie zniszczyły i spaliły miasto.

 

Jak więc przepowiedział biblijny prorok Nahum (Na 3), Niniwa stała się „widowiskiem” i została zniszczona oraz spustoszona przez jej wrogów, a jej imię zostało zapomniane na wieki. Dawna chwała Asyryjczyków, po jej zagładzie, zniknęła z czasem z powierzchni ziemi, a dzisiaj o jej świetnej przeszłości świadczą ruiny i częściowo zrekonstruowane mury i bramy oraz liczne muzealne zabytki. Przeczytaj więcej w Encyklopedii Britannica.

 

Babilon – największe miasto starożytnego Bliskiego Wschodu

 

Któż ze współczesnych ludzi nigdy nie słyszał o Babilonie? Sława tego miasta, będącego stolicą starożytnej Babilonii trwa po dziś dzień i przetrwała nie tylko w biblijnej symbolice.

 

 

Początki Babilonu (sumeryjska „brama bogów”) sięgają czasów sumeryjskich z XXIII w. p.n.e. W 1. poł. 2. tysiąclecia p.n.e miasto był stolicą państwa Amorytów, a swój największy rozwój przeżyło w czasach panowania plemion chaldejskich od XI do VI wieku. Powstała wówczas metropolia po obu stronach Eufratu, której potężne mury osiągnęły łącznie 16 km długości. W ich wnętrzu znajdowały się, oprócz zabudowań miejskich, pałace królewskie – m.in. króla Nebukadnesara, oraz świątynie babilońskich bogów – np. Esagila (świątynia boga Marduka), ziggurat Etemenanki kojarzony z biblijną wieżą Babel, czy wiszące ogrody Semiramidy – uważane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata.

 

W czasie wykopalisk prowadzonych przez niemieckiego archeologa R.Koldewaya w 1899 r. odkryta też została brama Isztar z piękną fasadą pokrytą płytkami o niebieskiej glazurze. Do dzisiaj zrekonstruowaną wersję małej części tej budowli można podziwiać w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.

 

To największe miasto starożytności zostało zdobyte w roku 539 p.n.e. przez armie Persów i Medów. Później stopniowo traciło na znaczenue, aż zamieniło się z upływem wieków w stos ruin. W Biblii wiele informacji o Babilonie możemy zaczerpnąć z Księgi Daniela (rozdziały 1-6), a także z Księgi Izajasza (rozdział 13). Tam piórem proroka Izajasza został przepowiedziany los miasta, które miało zostać na zawsze zniszczone, niczym Sodoma i Gomora, i nigdy już nie być zamieszkałe przez ludzi, a jedynie przez dzikie zwierzęta (Iz 13,19-22). Wypełnienie tych słów można zobaczyć obecnie w miejscu starożytnego Babilonu, gdzie znajdują się jedynie ruiny miasta z częściowo zrekonstruowanymi fragmentami jego monumentalnej architektury.

 

Cyrus II Wielki w świetle biblijnych proroctw

 

Król Medii i Persji Cyrus II Wielki (590-529 r.) należał do największych władców w historii starożytności. W ciągu swojego życia dokonał on zjednoczenia wielu państw w ramach imperium, włączywszy królestwo Babilonii. Był on tolerancyjnym władcą, a po zdobyciu Babilonu w 539 r. pozwolił Izraelitom na „powrót z niewoli babilońskiej” oraz odbudowę Jerozolimy i jej świątyni.

 

O tym potężnym władcy czytamy w wielu księgach Starego Testamentu – w Księdze Izajasza, Ezdrasza i Daniela. Pierwsza biblijna zapowiedź pojawienia się tego króla na arenie dziejów i wyzwolenia przez niego narodu żydowskiego z niewoli występuje w Księdze Izajasza (rozdziały 41 i 45). Tam ustami proroka Bóg przepowiada, że powoła Cyrusa i da mu moc, władzę oraz „(…) skarby schowane i bogactwa głęboko ukryte, ażebyś wiedział, że ja jestem Pan, który cię woła po imieniu, Bóg Izraela” (Iz 45,3).

 

Jednym z najważniejszych zabytków związanym z tym królem jest, oprócz jego grobowca w stolicy Pasargadai, gliniany cylinder Cyrusa z pismem klinowym, który zawiera przesłanie do Babilończyków. Jest ono zbliżone do orędzia Cyrusa zapisane w 1 rozdziale Księgi Ezdrasza.

Zwoje biblijne z Qumran

 

W latach 1947-1956 w jedenastu grotach Pustyni Judzkiej, nieopodal wybrzeża Morza Martwego, odnaleziono w glinianych dzbanach łącznie ok. 900 dokumentów spisanych po grecku, hebrajsku i aramejsku – w tym 233 manuskrypty biblijne, takie jak Księga Izajasza, Psalmy, Księgę Ezechiela i Habakuka.

 

Według naukowców zwoje należały do sekty esseńczyków. Wspólnota ta w II wieku p.n.e. odłączyła się od głównego nurtu judaizmu, a jej członkowie zamieszkali w osadzie Qumran. W niej przez dwa stulecia kopiowano i spisywano biblijne teksty, dokumentowano także wierzenia oraz historię lokalnej społeczności. Kiedy w roku 66 p.n.e. wybuchło żydowskie powstanie przeciwko rzymskiemu panowaniu w Judei, esseńczycy ukryli manuskrypty w pobliskich jaskiniach. Zanim współcześni nam archeologowie natrafili na te wyjątkowe artefakty, minęło prawie 2 tysiące lat.

 

Odkrycia w Qumran pokazują, że księgi Starego Testamentu, którymi dysponowaliśmy dotychczas (pochodzące z X i XI wieku n.e.), przepisywano bardzo starannie, przez stulecia zachowując wierność w stosunku do wzorcowych zwojów.

 

Na podstawie całej kolekcji tekstów wiemy, że wspólnotę z Qumran charakteryzowała silna wiara w nadejście Mesjasza – króla i arcykapłana oraz odnowienie królestwa Izraela. Około 60% rękopisów biblijnych zawiera tekst zgodny z tekstem masoreckim, pochodzącym z IX wieku n.e. Około 5% manuskryptów zgadza się z tekstem Septuaginty, spisanym w III wieku p.n.e., a 30% to tekst charakterystyczny wyłącznie dla wspólnoty z Qumran. Odkrycie zwojów biblijnych w Qumran potwierdza rzetelność pracy skrybów, którzy na przestrzeni wieków wiernie przepisywali teksty Starego Testamentu. Obecnie zwoje te są przechowywane w Sanktuarium Zwojów w Muzeum Izraela w Jerozolimie.

 

Nowe rękopisy wciąż bywają znajdywane – ostatnio w 2021 roku:

 

Inskrypcja z imieniem Poncjusza Piłata z Cezarei Nadmorskiej

 

Poncjusz Piłat, rzymski namiestnik Judei w latach 26-37 n.e., kluczowa postać w procesie Jezusa Chrystusa, zapewne zdziwiłby się, gdyby mu powiedziano, że za dwa tysiące lat jego imię będzie bardzo dobrze znane. Był w końcu tylko jednym z wielu prefektów Imperium Rzymskiego – stał się najsłynniejszym z nich.

 

A to wszystko dzięki temu, że był on sędzią w największym i najważniejszym procesie jaki miał miejsce w Jerozolimie pod koniec trzeciej dekady I wieku n.e. W czasie tego procesu był sądzony i skazany na śmierć Jezus Chrystus, który jest przepowiedzianym w Biblii Mesjaszem i Zbawicielem świata. Jak czytamy na kartach Nowego Testamentu, Piłat nie chciał skazywać na karę śmierci Jezusa, nie widząc w jego zachowaniu nic, co by sprawiło, żeby na nią zasłużył. Ostrzeżony wcześniej przez żonę, która miała sen związany z osobą Jezusa (Mt 27,19), Piłat był gotów Go uwolnić, wcześniej ubiczowawszy. Ostatecznie jednak rzymski namiestnik uległ woli większość Żydów obecnych na procesie i po symbolicznym umyciu rąk skazał Jezusa na męczeńską śmierć na krzyżu.

 

W ten sposób Poncjusz Piłat wszedł na zawsze do historii ludzkości. O jego funkcji prefekta w Judei świadczy łacińska inskrypcja z jego imieniem (wraz imieniem cesarza Tyberiusza) wyryta na kamieniu wapiennym znalezionym w Cezarei Nadmorskiej (gdzie znajdowała się główna siedziba rzymskich namiestników). W ten sposób archeologia potwierdziła biblijne świadectwo o tym człowieku i jego obecności w dziejach świata. Wcześniej istniało niewiele pozabiblijnych dowodów na to, że Piłat w ogóle istniał.

 

Poznaj więcej odkryć potwierdzających wiarygodność Biblii. Klikając tutaj poznasz ciekawe destynacje wakacyjne, w których miejsce miały biblijne historie.

 

dr Paweł Szkołut

 

Autor jest wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wyższej Szkoły Europejskiej w Krakowie. Jako archeolog uczestniczył w wykopaliskach na terenie Izraela. Specjalizuje się w archeologii biblijnej. Poeta i tłumacz poezji norweskiej.

Poznaj kolejną część wystawy „Biblia. Bestseller wszechczasów”

 

Powyższy fragment to tylko część interaktywnej wystawy „Biblia. Bestseller wszechczasów”. Zwiedzaj dalej! Kliknij w interesujący Cię temat, aby przenieść się do odpowiedniej strony:

 

  1. Bestseller wszechczasów
  2. Znani o Biblii
  3. 66 ksiąg w 77 godzin, czyli jak to jest zrobione? Podział Biblii i jej długość
  4. Polacy nie gęsi. Tłumaczenia i przekłady Pisma Świętego
  5. Dla Ślązaków, Górali i Kaszubów. Nietypowe przekłady Biblii
  6. Biblia we współczesnym języku
  7. Biblijny Kraków. Mapa
  8. Biblijne inspiracje – czy znasz te dzieła? Biblia a kultura
  9. Zaczęło się od Napoleona. Biblia a archeologia
  10. Biblia a nauka
  11. Jak żyć? Biblia etycznym punktem odniesienia
  12. Biblia w pigułce
  13. Biblia a historia. Oś czasu
  14. Biblia All Inclusive, czyli mapa miejsc biblijnych

List Icon
O nas

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w Krakowie to chrześcijański zbór (parafia). Jako protestanci wszystkie nasze zasady wiary opieramy wyłącznie na Piśmie Świętym. W Krakowie jest ponad 200 adwentystów dnia siódmego (20 mln na świecie). Wierzymy w zbawienie dzięki łasce i misji Jezusa Chrystusa

Zobacz więcej

Nie przegap

Nabożeństwa
Soboty 10:00-12:00

  1. ul. Lubelska 25
  2. Osiedle Teatralne 24

W języku Ukraińskim
Soboty 14:00-16:00

  1. Osiedle Teatralne 24